Bu yazının ilham kaynağı sohbetinden esin aldığım bir dostumla işimiz gereği yaptığımız bir şehirlerarası yolculukta dostumun sarf ettiği bir Kürtçe kelimedir. Dostum ev yaşamı ve eşi ile ilgili yapacağı konuşmaya ‘Jinamın’ diye başlamıştı…
Bilindiği üzere Kürtçede ‘Jin’ hayat yaşam anlamına gelir. ‘Mın’ kelimesi de ben-benim anlamını taşır. Her ikisi birleştiğinde hayatım, benim hayatım anlamına geçer. Sadece ‘Jina'mın’ ile başlayan eş anlamlı kelimeler yolculuğumuz bu an itibariyle başka boyuta geçti.
Günümüzde bile orta yaş ve üstü bir kısım evli erkeklerin kullandıkları ‘Kevani’ kelimesi aklıma geldi. Bu kelimenin de kökeni çok eskilerden gelir ve anlamı da kraliçe sultandır. Demek ki atalarımızın bir kısmı da eşlerine sultanım diye hitap etmişlerdir.
‘Jinamın’ ve ‘Kevaniden’ sonra eş için kullanılan
- Pirekamin
- Hırmatamın
- Ayalemın
- Hevjınamın
- Hırmetamın
- Malamın gibi kelimelerinde kullandığını biliyorum…
Bir kelime ile başlayan bu söyleyişinden sonra dilleri konusunda küçük çaplı bir araştırma yaptım. Dünya halkları arasında 168 tane dil konuşuluyormuş. Bu diller arasında derinlik ve kullanılan kelimeler itibari ile Kürkçe 8. Sıradaymış.
Yaşadığımız coğrafi bölge itibariyle konuşulan diller ile Kürtçeyi karşılaştıralım dünyanın en eski dillerinden olan;
- Arapçada 67.614 kelime
- Farsçada 104.581 kelime
- Türkçede 359.195 kelime varmış.
Sizce Kürtçede kaç kelime var?
Ben söyleyeyim. 7 kişiden oluşan bir denetçi ekip ile dünya çapında yapılan bağımsız bir araştırmada Kürtçe de kullanılan kelime sayısı 918.123 adet olduğu ortaya çıkmış. Bu sayıları paylaşmaktaki kastım konuşulan bir dili küçültüp birini yüceltmek değildir. Yüce Allah'ın var ettiği tüm dillere de saygı duyduğumu da belirtmek isterim.
Ama Kürtçe dilinin derinliğini de unutmamak lazım. Birçok dilde karşılığı olmayan bazı kelimelerin Kürtçede birden fazla karşılığı olduğunu söylemek lazım.
Kadınlara verilen isim ve unvanlar konusunda en zengin dilin yine Kürtçe olduğunu söylemekte yarar var. Erkeklerin eşleri için kullandıkları hayatım sultanım hayat ortağımı gibi unvanlarla birlikte dikkatimi çeken başka bir unvan da ’Xuşk’ olmuştur. ‘Xuşk’ kelimesi ‘Xweşık’ kelimesinden türemiştir. Erkekler kız kardeş ve abla için bu ünvanı kullanırlar ki özü itibariyle güzelim diye hitap etmişlerdir.
Yazımın sonunda kürtçe dili ile yüzlerce eser yazmış olan
Faqiye Teyran
Melaye Cızıri
Ehmede Xane’nin yanı sıra Osmanlı döneminde yaşamış olan
Nef-i
Nab-i gibi üstatları da yâd etmek istedim. Mekânları cennet olsun inşallah.