Bundan iki üç sene önce büyük bir çalışmanın, projenin başladığını Şırnak Üniversitesi tarafından duyurusu yapıldı. İsmi “Şark Ulemâsı”. Editörlüğü Prof.Dr İbrahim Baz hoca tarafından yürütülen, Doğu bölgesinin tüm âlimlerini kapsayan, vefat eden yahut hayatta olan tüm âlimlerimizi, seydalarımızı kapsayan ve şimdiye dek böyle görülmemiş geniş kapsamlı çalışma artık dizgi ve baskı aşamasına yani son safhalarına girdi. Dört ciltlik bir eser olarak düşünülen çalışmanın birinci cildinin kapak tasarımının fotoğrafıyla dizgi aşamasına girildiğini kitabın editörlüğünü yapan Prof.Dr İbrahim Baz hoca tarafından kendi sosyal medya hesabında duyurdu. Yüzlerce akademisyenin, araştırmacının katkı sunduğu bu önemli çalışma aslında pek çok ilki de beraberinde getireceği aşikârdır. Bu eşsiz çalışmanın detaylarına girmeden önce bu projenin tertibinden söz edelim.
Bu proje kapsamında, Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yüzyıllardır devam eden medrese ve tasavvuf geleneği içinde yetişmiş müderris (Seyda) ve şeyhlerin hayatlarını, eserlerini, görüşlerini ve tesirlerini kayıt altına alınmış olacaktır. Birçok seyda ve şeyhin hayatı hakkında tek sayfalık bir kayıt bulunmaması yanında; bir çok medrese, dergâh ve hatta evde sayısı binleri aşan yazma eserlerin bulunması ve bunların çok önemli bir kısmının halen kayıt altına alınmamış olması bu çalışmanın yapılma gerekçesidir. Proje, Molla Ahmed Cezerî, Molla Hüseyin Batevî, Faki Teyrân, Ahmed-i Hâni gibi klasik dönemin tanınmış âlimlerinden Molla Halil-i Siirdî, Bediüzzaman Said Nursi, Sibgatullah Arvâsî, Abdulhakim Arvasi, Abdurrahman Tâğî, Şeyh Muhammed Said Seyda el-Cezeri, Mehmet Emin Er, Seyda Molla Hüseyin Elçi, Şeyh Muhammed Kazım Aydın, Molla Bedreddin, Molla Burhan Mücahidi’ye kadar bütün süreci kapsamaktadır. Bu çalışmada vefat etmiş ve günümüze kadar hayatları hakkında çalışma yapılmış veya yapılmamış kişiler yanında, halen hayatta olan ve yaşı kemale ermiş kişilere de yer verilmektedir. Kendileriyle görüşmeler yapılarak belirlenen format içerisinde hayatları kaleme alındı. Öncelikle bu çalışma akademik tez ve makalelerden uyarlanan çalışmalara yer veriliyor. Amaç, gerekçe ve yönteminin bu şekilde açıklandığı çalışma pek çok şahsiyeti beki ilk defa gün yüzüne çıkması bekleniyor.
Yüzlerce akademisyen ve araştırmacının doğu âlimleri üzerinde yaptıkları araştırmalar belgeleri ile birlikte “Şark Ulemâsı” adlı basılacak eserde yer alacak. Bugüne kadar sadece kendi yerel bölgesinde bilinen fakat önemli hizmetleri ve eserleri olan ya da bugüne kadar hayatları üzerine hiçbir şekilde araştırma yapılmamış ve bilimsel kayıt tutulmamış zatlar ve hatta bu zatların yazmış oldukları ilim dünyasıyla tanışmamış eserler ve üzerinde akademik çalışma bekleyen böyle eserler bu projenin lokomotifi olan akademisyenler ve araştırmacılar tarafından ilk defa gün yüzüne çıkarılmış olacaktır. Henüz toplumla tam buluşmamış ve kaybolmamış ve düzenli tertipli kayıt altına alınmamış önemli bilgiler bu derin ve kapsamlı çalışma neticesinde çoğu da ilk defa olacak şekilde kayıt altına almış oluyor. Alimlerimizin, seydalarımızın hayatı, (Ailesi, tahsil hayati, hocaları/şeyhi, tedris hayati, talebeleri/halifeleri), eserleri (ismi, konusu, dili vs.) görüşleri, tesirleri, tarikatı (varsa), el yazısı mektup, vs, fotoğrafı, İcazetleri, mezarının fotoğrafı, eserlerinin ilk ve son sayfalarından fotoğrafları (Bir eser) Diğer (El Yazısı mektup, vs...) gibi birçok başlıkta geniş kapsamda değinilmiş olacak.
Büyük bir toplumsal hafızayı da kayıt altına alacağı bu dört ciltlik kıymetli eser basımı bittikten sonra doğu bölgesinin önemli âlimleri ve onlar etrafında oluşmuş sosyolojik bellek, asırlar sonra kaybolmaktan ve yok olmaktan kurtulmuş olacaktır. Tespit edilen yeni belgeler doğu âlimlerimiz, seydalarımız hakkında yeni ufuklar açacağından eminim.
Tarih boyunca dünyanın dört bir yanına ilim irfan saçan ve sayısız talebe yetiştiren, yazmış olduğu eserleriyle asırları irşat eden ve en önemlisi ehl-i sünnet vel cemaat itikadının muhkem, istikametli çizgisini koruyup muhafaza eden, irşad-ı nebevinin bayraktarlığını “El ulemaul veresetül enbiya” -Alimler Peygamberlerin varisleridirler- (Ebû Dâvû, Tirmizî) hadis-i şerifini deruhte eden, hayatı içtimaiyede huzur ve sukuneti tesis eden, toplumsal olaylarda sulh ve kardeşliği tamir edip reddedilmez bir kanaat ortaya koyan, yeri geldiğinde halkın acısını, kahrını çeken ve hatta zamanın yaşanmış elim hadiselerinden bizzat nasibini alan, “Hakkın hatırı âlidir, hiçbir hatıra feda edilmez” düsturuyla hak ve hakikat namına ağır bedeller ödeyen, sürgünler gören, “kıyamet günü mürekkeplerinin şehitlerin kanından ağır gelen” (Câmiu’s Sağir, Suyûti) o mürekkeple yazılan kitaplarını zamanında gördükleri muameleler karşısında toprağa gömen, saklayan, eziyet gören, meşakkat gören, ilim tahsil ederken yokluk, fakirlik, zahmet ve kimsesizlik çeken fakat ilmin izzetini asla yere değmeyen Şarkın, Doğunun âlimleri, seydaları… Heyecan ve merakla bu kıymetli dört ciltlik “Şark Ulemâsı” adlı eseri sizler gibi ben de bekliyorum.
Bu güzide projenin katkı sunanları arasında olmamı nasip eden Rabbime şükürler olsun. Bu kardeşiniz de Cizre’mizin çok önemli âlimlerinden beş zatın hayatını kaleme aldı. Rahmetli dedem Cizre eski Müftüsü Molla Mahmut Bilge, yegeni Molla Neşet Bilge ve Molla Ömer Ekinci, kardeşi İdil eski Müftüsü Molla Mustafa Bilge ve Botan bölgesinin meşhur ulemalarından kıymetli babası Molla Abdurrahman Nuri Huserî/Hoserî El Cezeri (Bilge).
Bu önemli şahsiyetlerin bugüne kadar hiç bilinmeyen ve kayıtlara geçmeyen ve bugüne kadar hiç yazılmayan, ortaya konulmayan bilgi ve belgelerle hayatlarını anlatmaya çalıştım. Torunları olarak da bu görevi üstüme düşüp yapmaktan mesrur ve mesudum. Ülkemizde, bölgemizde böyle sayısız hizmetleri olan bu zatların hakkında fazla malumata sahip olunmaması ilim âleminde, akademik âlemde çok ciddi bir eksiklik ve bunların ortaya çıkması da pek çok mühim bir gereklilikti.
Büyük emek ve zahmetlerle sona doğru gelinen “Şark Ulemâsı” çalışması tertip eden akademik komisyon nezdinde, tebliğ gönderen akademisyen ve araştırmacılar nezdinde sevindirici durum oldu. Proje yönetimi/Editörü sayın Prof.Dr. İbrahim Baz hocayla bu konu hakkında yakın zamanda bir görüşme yapmış oldum. Gidişat ile ilgi güzel, olumlu bilgiler verdiler. Zaten kısa bir süre sonra kendi sosyal medya hesabında o müjdeyi şu şekilde verdi. “Uzun yıllardır sayısız araştırmacı dostla birlikte hazırladığımız “Şark Ulemâsı” isimli eserin dizgi çalışmaları başladı. 4 cilt olarak inşallah aralık ayında tamamlanmış olacak. Şimdiden emeği geçen bütün arkadaşlarıma teşekkür ediyor, ilim ve irfan dünyasına hayırlı olmasını temenni ediyorum.” dedi. Proje ilk açıklandığında komisyonda olan cilt editörlerinde ismi geçen Şırnak Üniversitesinde çalışan akademisyenlerin isimleri şu şekildedir. Doç. Dr. Nurullah Agitoğlu, Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Özdemir, Dr. Öğr. Üyesi Ruhullah ÖZ, Arş. Gör. Tayyip Durceylan.
Proje yönetimi/Editörü sayın Prof.Dr. İbrahim Baz hoca başta olmak üzere, komisyonda bulunan, emeği geçen tüm akademik camiaya, katkı sunan tüm akademisyen ve araştırmacılara ve Şırnak Üniversitesi namına Şırnak Üniversitesi rektörü sayın Prof.Dr. Abdurrahim Alkış’a teşekkür ederim, Allah razı olsun.