Saré: İdil ilçesine bağlı olup 26 km batısında yer alır. Bagok sıra dağlarına göz kırpan ve hudutları antik Kiwex, yeni adı ile Mağara köyünün meşe ormanları ile sınırlı şirin ve tarihi bir Süryani köyüdür. Bayır ve çevredeki ormanların zeminin hepsi kireç taşı ile kaplıdır. Köyde inşa edilen evlerin mimarisi mahir taş ustalarının elleriyle bu kireç taşlarıyla yapılmıştır. Evler genelde tek veya iki kat olup abara şeklinde inşa edilmiştir. Her ne kadar günümüzde köyün evlerinin damları beton kaplı ise de eski zamanlarda damların hepsi toprakla kaplı olup her damın üzerinde bangor ismi verilen bir silindir bulunurdu. Bangor damlardaki toprağı sıkıştırma ve damlamama görevini görüyordu.

Yukarıda dile getirdiğimiz bu tarihi köyde 1870 yılında sonradan Şemun adı verilecek bir erkek çocuk dünyaya gelir. Şemun doğduktan kısa bir süre sonra babası vefat eder. Annesi kardeşi Melké ile beraber onu Mardin Kırklar kilisesine teslim eder. Bu kilisede Katolik eğitimi gören Şemun hem klasik Süryani dilini, hem İngilizceyi, hem de Arapçayı öğrenir.

Halk tarafından kendisinin çok yiğit, korkusuz, haksızlığa göz yummayan, ağa ve mérani bir yapıya sahip olduğu, haysiyeti ve şerefiyle yaşayan cesaret sahibi bir kişi olarak bilinir. Özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz: Sorunlar karşısında pratik çözümler üretirdi. Barış severdi. Küslüklere asla izin vermezdi. Kavga edilmesi gerektiği yerde gözü hiçbir şeyi görmez ve cesaretle atılırdı. Bir çok kavgada aşireti için fedai rolünden de asla kaçmazdı.

Yörenin sosyal yapısından dolayı aşiretler arasında kavgalar sıklıkla olurdu. Onun belki de en önemli özelliği aşiretler arasındaki bu kavgaları sonlandırmasıdır. Bunu Aliyé Baté önderliğinde yapardı. Aşiretlerle görüşüldükten sonra barışı kabul etmeyen tarafa düşman olacağını diğer aşiret ile birlikte kendilerine zarar verebileceğini bildirir ve bunun sonucunda büyük oranda barışma sağlanırdı. Buna en güzel bir örnek ise Haruna aşireti ile Hesina aşireti arasındaki bir kavgayı sonlandırmasıdır.

Yörede iki büyük aşiret konfederasyonu bulunmaktadır. Bunlar Hevérki ve Dekşurilerdir. Şemun Hevérka konfederasyonu tarafındaydı ve sayılı liderlerden biriydi. Farklı dönemlerde liderleri birbirlerinin başlarını kesecek düzeyde savaşmışlardır. Bu aşiret konfederasyonları arasında kan bağı bulunmamaktadır. Bir aşirete mensup iki bavik kan bağı olmamasına rağmen biri Hevérkilerde diğeri Dekşurilerde bulunabilmektedir. Yöredeki aşiretlerin içerisinde Kürt, Süryani, Mıhelmi, Arap ve Yezidiler bulunmaktadır. Bu aşiretler Dermemika, Alika, Arabiya, Omerka, Dorıka, Salıha (Şemuné Hané’nin mensub olduğu aşiret Salıha aşiretidir), Domana, Déra, Butıka, Şemıka, Çomera, Rayit ve Mıhelmilerden oluşur.

Şemun aşiretler arasındaki mücadelelerden dolayı defalarca kavga yapmış ama hiç birinde Devleti karşısına almamıştır. Ancak Aliyé Beté ile beraber Nusaybin cezaevinde bulunan mahkumları serbest bırakmaları onu Devletin gözünde suçlu duruma düşürmüştür. Bundan önceki tutuklamalar aşiretler arası çıkan çatışmalardan kaynaklanmaktadır.

Bir gün topluca otururlarken yakın köylerden dul bir kadın can havliyle aralarına dalıp Allah rızası için bu Şemuné Hené Haydo’nun kim olduğunu bana söyleyin? Hangisinin Şemun olduğunu öğrenince kendisinin dul ve yoksul olduğunu ve bütün geçimini yaptığı ineğini talancılar tarafından alındığını belirterek şöyle der; “ Duydum ki sen fakirlerin ve düşkünlerin babasısın her zor durumda kalana yardım ediyormuşsun ne olur benim ineğimi onlardan kurtar.” Bunun üzerine Şemun o köye gider ineğini çölden gelen talancılardan kurtarır ancak kolundan vurularak yaralanır.

Şemuné Hané Haydo’nun yaşadığı coğrafyada hemen hemen tüm aşiretlerde onunla ilgili sayısız kahramanlık hikayeleri anlatılmaktadır. Yörede herkesin gözünde sadece yardım sever, cömert, cesaret sahibi ve halk kahramanı değil tüm bu özellikleri bir arada bulunduran bir sembol haline gelmiştir. Bunun için Şemuné Hané ve Aliyé Baté ikilisinin üzerine dengbéjler stranlar ve şerler söylemişlerdir. Bunlardan Hesen Cıziri, Saidé Hemo, Mıradé Kıné, Kerepété Xaço, Şeyhmusé Avdé, Aliyé Sılto, Neziré Mehmed, İsok Yakup, Ninib Abdallah ve Lahdo Şemuné Hané ve Aliyé Batté üzerinde türküler söylemişler.

Şemuné Hané 1964 yılında Saré köyünde vefat etti. Mezarı Haberli (Basibriné) kabirstanına defn edilmiştir.

Kaynak: Okt.Canser KARDAŞ

Şırnak Ünvst.