Türkçe'de hizmetkâr, soylu bir ailenin veya önemli bir zatın hizmetkârı, bir ailenin, bir zatın hizmetlerinden sorumlu kişisi olarak çevrilebilir. Bu anlamda erkek hizmetkâra xulam, kadın hizmetkâra ise xadım denilmiştir.

Gerçek anlamda her ne kadar hizmet eden, hizmetkâr olarak bilinse de birçok yazılı ve sözlü eserde köle olarak da işlenmiştir. Öyle ki; XULAM U XWEYİ yani köle ve sahibi şeklinde çevrilebilecek birçok esere de rastlamak ta mümkündür.

Mirlik, ağalık, şeyhlik, seyidlik ve aşiretsel yapı bölgemizin tarihi kadar eskidir.Cizre yöresinde bu konuları işleyen ne kadar sözlü ve yazılı eser varsa bir çoğunda xulam veya xadım ifadeleri muhakkak geçmiştir.Konu o kadar benimsenmiş ve günlük yaşama adapte edilmiştir ki eski atasözlerine ve deyişlere bile yansımıştır. Eski bir atasözünde ‘ Malé Axé Dıçé, Cané Xulam Dıéşé’Çevirisi ise ağanın malı gider, hizmetkarın canı yanar şeklinde olmuştur.Bu hizmet sınıfı bölgemizde o kadar etkili olmuştur ki beylikler arası savaşlara, kavuşamayan aşıklara, yıkılan yuvalara kadar uzanan bir etki alanına kavuşmuştur.

Tarihimizin önemli bir parçası olan Cizre’de yaşandığına inanılan ilahi Mem u Zin destanında adı sıkça geçen beyin xulamı Beko’nun ilahi âşıkların kavuşamama sebebi olduğuna inanılmaktadır.

Bekir’e takılan isim ‘BEKO Yé LAİN’ dir. Yani Lanetli Bekir şeklindedir. Bekir, Cizre beyine olan yakınlığı ile beyi etkisi altına alarak bu garip aşıkların kavuşamadan çile çekmelerine ve neticede ölümlerine vesile olmuştur.Daha eskilere gidecek olursak Timurleng Cizre sınırına geldiğinde Cizre beyinden cizye karşılığı buraya dokunmayacağını bildirmiş ve yüklü miktarda altın istemiştir. Cizre Beyi halka zarar gelmemesi için altın vermeyi kabul etmiş ve xulamlarına teslim etmiştir. Xulamlar ise bu durumu aşağılık olarak görmüş ve altınları teslim etmemişler ve işin nihayetinde Cizre yakılmış, yıkılmış talan edilmiştir.

Bu hizmet sınıfı Cizre’de yakın zamanlara kadar devam etti. Aslında isim değiştirmiş olsa bile kısmen devam ettiğine inanmaktayım. Benim çocukluğumda belirgin birçok ailenin evlerinde hizmetlere bakan erkek ve kadın hizmetkârlar çokça vardı. Bu grup insanlar bazen yaşamlarını sürdürmek ve sırtlarını güçlü bir aileye dayamak anlamında bu işi yapmaya razı olmuşken bir kısmı da dini inançlar gereği yöremizde birçok seyyid ve şeyh ailesinin hizmetkârı olmuştur.

Ben şahsen köle sistemine benzer uygulamalarını görmedim. Tam tersi xulam ya da xadımlarına aile içerisinde çok fazla değer verildiğini gördüm ve duydum. Ama ne olursa olsun insan onurunu düşündüğümüzde böyle bir sınıfın özellikle bu isim ile anılması hep zoruma gitmiştir.

Sosyal yaşamı düşünerek diyebilirim ki elbette günlük yaşamın devamı açısından ilk insandan bu yana hep sınıflar olmuştur, maalesef olmaya da devam edecektir. Fakat sınıf isimleri de insan onurunu rencide edecek şekilde olmamalıdır.