Malum olmak üzere bölgemiz tarihi ile çok eski ve zengin bir yerdir. Kast ettiğim bölge Tor ve Botan’dır. Tor, namı diğer Turabidin’in bir özelliği engebeli coğrafyasındaki dağ ve düzlüklerindeki dev kaya kütleleri ve taşlarının tamamı beyaz kireç taşından meydana gelmesidir ve dağların hepsinde meşe, palamut ormanları ile kaplı olması. Tor coğrafyasında hiçbir siyah bazalt taş bulunmaz. Tor-Abıdin: Abidler dağı. Arami dilinde dağ demektir. Botan coğrafyasındaki kaya kütleleri ve taşların kahır ekseriyeti siyah bazalt taşlardan meydana gelmektedir. Lakin kısmen de olsa beyaz kireç taşı bulunur. Ömrünün büyük bir kısmını Tor bölgesinde geçiren bir ağadan bahs edeceğiz. Bu bahse konu Ağa şu anda Şırnak ilinin İdil ilçesine bağlı Kiwex yeni adı Mağara köyündendir. Bu köydeki insanların tamamı Yezidi dinine mensup olup ana dilleri Kürtçedir. Kiwex İdil ilçesine 32, Midyat ilçesine 28 km uzaklıktadır. Bagok sıra dağlarının karşısında bir yamaca kurulu mimarisi (evleri) tamamen kireç taşlarından ve abara şeklinde inşa edilmiş, evlerin kahır ekseriyeti iki katlıdır. Alt kat ahır veya samanlık üst katlar iki oda bir salondan müteşekkil olup tavanları abaradır. Yörede bu tür ikici kat evlere: Oli, kasr, kasırk adı verilir. Şu anda Devlet koruması altında bulunan antik, şirin, temaşasına doyum olmayan tarihi bir köydür. İdil ilçesine bağlı tek Yezidi köyüdür Kiwex.

Bölgemizde Nusaybin’de beş, Midyat’ta altı Yezidi dinine mensup köy vardır. Nusaybin’e bağlı Yezidi köylerin adları şöyle: Evşé, Gelyé Sora, Mezré, Kolıka ve Xankaşéxa. Midyat’a bağlı Yezidi köylerin de adları şöyle: Taka, Xarabya, Kefnasé, Denvan, Koçan ve Bacıné köyleridir. Bu köylerin tamamının ana dilleri Kürtçedir.

Revo: Namı diğer Revoyé kuré Cındo. Bavé Şikri u Hasan. (İki oğlu var. Halı hazırda oğlu Şükrü Almanya’nın Lage kasabasında, diğer oğlu Hasan da Bremen şehrinde oturuyor) Revo Ağa 1927 yılında saygın bir ailenin çocuğu olarak Kiwex köyünde dünyaya gelir. Revo delikanlılık çağlarına geldiğinde babası Cındo oğlunun yerini alacağını yaşadığı tecrübelerinden anlar ve bir gece Kiwexé’de bulunan her hanenin aile reislerini evine davet eder. Akşam eksiksiz bu insanlar kasrın koçk bölümünde toplanırlar. Cındo toplanan bu aile büyüklerine hitaben der ki: “Değerli Kiweğliler ve aşiretimin saygın insanları yaşım artık epey ilerledi. Yani yaşım kemale erdi. Eski güç ve eski takatim kalmadı. Çevre köyler ile olan münasebetlerde gidip gelmelerde at sırtında artık güçlük çekiyorum. Atı sürecek, eski gücüm kalmadı. Bundan sonra Kiwex’in ağalığına, yerime oğullarım arasından Revo’yu uygun görüyorum. Çünkü Revo oğlum zekidir, atiktir, mert ve cesaretlidir. Sizlerin de fikirlerini almak istedim. Ne dersiniz?” Deyince; Cındo Ağayı dinleyen köyün ileri gelenleri sözleşmişçesine bir ağızdan çok uygundur, Revo sizin yerini tutar, Kiwex köyünün ağalığına layıktır derler. Cindo Ağa köy ileri gelenlerinin de onunla aynı fikirde olduğunu duyunca memnun olur ve oğluyla gurur duyar. Tabi ki babasının yanında oturan Revo’da bu karara çok sevinir. O gece dağılan meclis evlerine gidince Kiwex köyünün ağasının artık Revo olduğunu ailelerinin diğer fertlerine de anlatırlar. Kısa bir sürede Revo’nun babasının yerine geçtiğini tüm köy öğrenir. Çelebiler, Dorikiler, Şemikiler ve diğer aşiretlerin ağaları artık meşveretlerini, sorunlarını Revo ile yapar, konuşur, görüşür ve paylaşırlar. Tabi ki köyü Kiwex ile ilgili sorunları da üstlenir Revo Ağa. Köyde vuku bulan olaylara el koyar ve mutlaka hal eder. Çervredeki köylerle bir sorun olunca çözüm yoluna gider. Mutlaka hal eder. Kiweğ köyü aynı zamanda bir Salıha Aşiretinin köyüdür. Bölgede iki büyük Konfederasyon var. Bu Konfederasyonlar Hevérka ve Dekşuri Konfederasyonlarıdır. Kiweğ köyü yani Revo’nun ağası olduğu köy Dekşuri konfederasyonuna bağlıdır. Şöyle bir açıklama yapmak lazım bu iki Konfederasyondaki insanlar herhangi bir aşiretin bir kısmından veya tamamından müteşekkil olabiliyorlar. Yani herhangi bir aşiret tamamıyla o konfederasyonda olmaya bilir. Mesela Haco ve Çelebiler akrabadırlar, aynı aşirettendirler. Ama iki Konfederasyonunda Ağalığını ayrı ayrı sevk ve idare ediyorlar.

Kiwex köyü ile Basıbrin köyü birbirine paralel iki yakın köydürler. Basibrin Süryani, Ortodoks bir köydür. Ana dilleri Süryanicedir. Bu köyde Kiwex gibi Salıha Aşiretine mensup olup Dekşuri Konfederasyonuna bağlıdır. Şımuné Hane (Haydo) hem Basıbirin, hem de Saré köyünün ağasıdır. Vakti zamanında namı Ülkenin sınırlarını aşan bir ağa idi. Bölgede bu gibi insanlara “mérxax” derler. Yani adamların en hası. Şemun ağa ile Revo Ağanın araları çok iyi idi. Birbirleriyle çok samimi idiler. Basıbrine köyünde bir hırsızlık olayı vuku bulmuştur lakin Şemuné Hané Ağa bir türlü çözemiyor, köy bu durumdan dolayı ikiye bölünmüş, ağa mutehayyirdir. Konuyu kendi kendine mütalaa ederken Revo Ağa aklına gelir. Hemen bir adamını Kiwex’e Revo Ağaya gönderir. Adamı gider der ki Şemuné Hané Haydo sizi bu akşam yemeğe davet ediyor onun için beni size yolladı. Revo ulağa “tamam” der ve Şemun’un adamı ile beraber Basıbriné köyüne Şemuné Hané’nin evine gider. Şemun Revo’yu avlunun kapısında ayakta karşılar, atının yulalarından tutar, aşağı inince kucaklar. Beraber köçke çıkar otururlar. Uzun bir hal hatır faslı sohbetinden sonra Şemun Revo’ya: “Benim köyde bir ailenin ziynet eşyaları çalınmış biliyoruz ki köylülerden biri çalmış ; ama bir türlü çıkaramıyoruz. Sen zeki bir insansın bu gece tüm köyde ki hane reisleri yemeğe gelecek artık iş sana düştü inşallah çıkarırsın Ağam.” der. Revo Ağa “sen hiç merak etme” der. Akşam Basıbrin’li köylüler Şemun Ağanın köckünde toplanır, sofra serilir, yemekler yenilir. Yemekten sonra kuru üzüm, kuru incir, pestil ve halil ikramı yapılır. Herkes Revo’nun niye aralarında olduğunu merakla bakışlarını üzerinden kaçırsalar da istenmeden de olsa yüzüne bakar dururlar, meraklarını gizleyemezler. Lakin neden orada olduğunu da bilmezler. Revo gelenlerin hepsini altın terazisi hassasiyetiyle, süzer inceler, mimiklerini, bakışlarını tartar. Gecenin ilerleyen saatlerinde artık Basıbriné’li ler tek tek kalkıp evlerine gitmeye başlarlar. Koçkte Şemun ile Revo yani sadece iki ağa baş başa kalır. Şemun daha durumu sormadan Revo: “Ben hırsızı buldum Ağa” der. “ Yalnız bir şartım var ben yarın gece hiç kimseye görünmeden zinet eşyalarını çalan adamın evine giderim. Zinet eşyalarını alıp gelir sana teslim ederim. Bana hırsızın kim olduğunu sormayacaksın? Bu sır olarak benle hırsızlığı yapan adam arasında kalacak. Şartım budur Şemun Ağa?” Der. Şemun memnuniyetle şartını kabul eder. Revo Ağa o gece Şemun Ağanın misafiri olarak koçkte kalır. Sabah erken mavzerini omuzuna atarak atına biner ve Kiwex’é evine döner. Ertesi günün gecesinde tekrar Basıbriné köyüne döner. Hiç kimseye görünmeden şüphe duyduğu adamın evine bir şekilde girmeyi başarır. Evin sahibi Revo Ağayı karşısında görünce; afalar, eli ayağı birbirine dolaşır. Revo kısık bir ses tonuyla adama sus işareti yapar. Karşısında tir tir titreyen adama: “ Zinet eşyalarını sen çaldın. Bundan adım gibi eminim? Hiç inkar etme, sen beni çok iyi tanırsın, her hal u karda bu zinet eşyalarını senden alırım, ama şunu da sana söyleyeyim; ikimizden başka hiç kimse senin hırsız olduğunu bilmeyecek. Bu şartımı Şemun Ağaya da biliyor ve şartımı kabul etmiş. Bana hırsızın kim olduğunu sormaz.” Zinet eşyalarını Revo’ya teslim etmekten başka bir çaresinin kalmadığını anlayan adam zinetleri sakladığı yerden çıkarır ve Ağaya teslim eder. Revo emaneti alır ve aynı gece eve, Kiwex’e döner. Ertesi gün tekrar silahını kuşanır ve atına binerek Şemun’un evine kimse şüphelenmesin diye bir misafir gibi gelir; Şemun’a zinet eşyalarını teslim eder. “Bu malın yarısı senin hakkındır.” Der Şemun. “Yarısını kendine ayır.” Der. Revo Ağa: “Ağam benden bir muşkilatım var bunu bana hal et dediniz ben de hal ettim. Tabi ki sizi sevdiğim için kabul ettim. Bu teklifinizi asla kabul etmem. Zinetlerin hiçbir parçasına elimi sürmem” Der.

1985’lerde bizim bölgeden Avrupa’ya bir göç dalgası başladı. Özellikle bölgedeki Süryani ve Ezidi vatandaşlar bu kadim toprakları maalesef terk ettiler. Köyü terk eden ailelerden biriside Revo Ağa ailesiydi. 1990’ların sonuna kadar Kiwexé köyündeki ailelerin tamamı Avrupa’ya göç etmiş olup köy tamamen boşaldı. Revo Ağa 19 Mayıs 2009’da Almanya’nın Bremen şehrinde vefat etti. Cenazesi Kiwex’e getirilip köy mezarlığında merasimle defin edildi.

Kaynak: Hasan Tuncel