İslamiyet’in doğuşu ile birlikte okur, yazarlığın önemi artmış ve özellikle Arap yarım adasında ilk medreseler inşa edilmeye başlanmıştır. Hz. Muhammed ( A.S.) zamanında yapılmış olan savaşlarda ele geçirilen esirlerin azat edilme şartlarından bir tanesi de esirlerin en az on tane Müslüman’a okuma yazmayı öğretmesi olmuştur. Okuryazarlığın artması ile birlikte bilgiler kayıt altına alınabilmiş ve insanlara ulaştırılması sağlanmıştır.

Bağdat Nizamiye Medresesi 1091

İslamiyet’in ilk dönemlerinde okuma yazma öğrenme ve öğretme işlemleri camilerde gerçekleştirilirdi. Hatta okuma yazma öğrenmenin temeli sahabe Hz. Erkam’ın evinde olmuştur.Bazı alimlere göre bu zatın evi Dar-ul Erkam olarak bildirilmiş ve hatta İslamiyet’in ilk medresesi olarak kabul edilmiştir.Bilindiği üzere Medrese Müslüman ülkelerde orta ve yüksek öğretim seviyesinde eğitim veren kurum demektir.

İslamiyet yayılmaya başladıkça sadece dini eğitim ve öğretimin artık yeterli olmayacağı gerçeği ortaya çıktığından dolayı camilerden daha büyük ve dini eğitimlerin yanı sıra Nizamiye Medreseleri ile birlikte dini bilgilerin yanı sıra pozitif bilimler de verilmeye başlanmıştır.

Cizre, Halife Hz. Ömer (R.A) döneminde İslam orduları kotuna Eyaz Bin Ğanm tarafından fethedildikten sonra Medreseye kavuşmaya başlamıştır.Bu dönemde Bohta yöresi İslam dini ve kültürü ile yoğrulmaya başlamış ve medrese ihtiyacı ortaya çıkmıştır.Yazılı kayıtlara göre Cizre sınırları içerisinde bilinen beş tane medrese vardır. Bunlar;

1-KIRMIZI MEDRESE (MEDRESE TUL HAMRA)

Cizre yöresinde Medresa Sor olarak bilinir. Cizre Beyliği döneminde ikinci Han Şeref tarafından inşa edilmiştir.Resmi kayıtlara göre o yıllarda Ak koyunluların hakimiyetine geçer. Han Şeref ordusu ile birlikte batı sınırından Cizre’ye girerek ele geçirir. Cizre’ye ilk girilen yer orası olduğu için de bu medreseyi yaptırır.Ünlü Melaye Ciziri gibi bir çok alim bu medresede yetişmiş ve öğrenci yetiştirmişlerdir.

2-ABDALİYE MEDRESESİ (MEDRESA MİRAVDEL)

Halk arasında Mızgefta Mir Avdel veya Medresa Mir Avdel olarak bilinir.Aynı zamanda ünlü Mem u Zin mezarlarının da bulunduğu medrese 1437 yılında Emir Abdal Bohti tarafından inşa edilmiştir.Maalesef yapının aslı korunamamış, günümüze sadece mescit, türbe, bir adet medrese hücresi ve bir kısım avlu kalabilmiştir.

3-CİZRE SÜLEYMANİYE MEDRESESİ

Medreset-ul Süleymaniye olarak bilinir. Bu medrese Cizre Beylerinden Emir Muhammed İbn Emir Şah Ali Beg’in atası olan Emir Süleyman beye izafeten Medreset-ul Süleymaniye denilmiştir. Medrese Hicri 1307 Miladi 1891 yılında Şeyh Abdulhakim Derşewi (Munis) tarafından restore dilmiş ve yine 1972 yılında Şeyh Ahmet Munis tarafından tekrar tamir ettirilmiştir. Günümüzde Şeyh Muhammed Nuri Camii olarak hizmet vermektedir.

4-MECİDİYE MEDRESESİ

Cizre beylerinden Emir Mecduddin İbn Emir Abdal Bey tarafından yaptırılmıştır. Yıkılan medrese binası Cizreli Şeyh Şeyda tarafından tamir ettirilmiştir. Yapı hakkında bilgi bulunmazken hali hazırda Cizre Kale mahallesinde Şeyh Seyda Camii olarak hizmet vermektedir.

5-ŞAZEH MEDRESESİ

Bu medrese de yine Emir Mecduddin İbn Emir Abdal Bey tarafından yaptırılmıştır.Bu medrese zamanında Cizre’ye bağlı Çağlayan köyüne inşa ettirilmiştir.Çağlayan köyü girişi solunda kısmen bina kalıntıları kalmıştır.

Sonuç olarak Cizre sınırları içerisinde bilinen kayıtlar ışığında zamanında 5 tane medrese bulunduğunu söylemek mümkündür.Bu medreselerin etkisi ile olsa gerek Cizre’li olarak bilinen onlarca alim ve bilim insanı yetişmiştir. Ne yazık ki günümüzde sadece bir tane iki yıllık ön lisans eğitimi veren kurum haricinde yüksek eğitim veren bir kuruma sahip değiliz.