“Medeniyetlerin Beşiği Fırfele”

Firfêlê (Ulak) köyü, 1924 yılına kadar Cizre ilçesine bağlı bir köydür. 1924 yılında İdil, Cizre ilçesine bağlı bir bucak yapılınca Firfêlê köyü İdil bucağına bağlandı. İdil 1937 yılında ilçe yapılınca Firfêlê köyü Cizre ilçesinden alınarak İdil ilçesine bağlandı. Firfêlê köyü çok eski ve kadim bir coğrafya üzerine kuruludur.

Birçok medeniyete beşiklik etmiş, pek çok ırk, din, mezhep ve kültüre ev sahipliği yapmış, birçok tarihi ve kültürel değeri ve yapıyı içinde barındırmış, yaklaşık on beş asırlık bir geçmişe sahip Firfêlê, (Ulak) köyü bütün yönleriyle araştırmacı yazar Mehmet Emin Bozkuş tarafından kitaba alındı. Büyük emek ve araştırmalar neticesinde hazırladığı kitabı, bu kadim köyün asırlar ötesi geçmişini tekrar gündeme getirmiş oldu. Firfêlê’de doğup büyüyen Mehmet Emin BOZKUŞ bu kitabında okurunu tarih içinde bir yolculuğa çıkarıyor. Firfêlê’nin tarihini, tarihi ve kültürel mekânlarını, geleneklerini, göreneklerini, adetlerini, düğünlerini, bayramlarını, şenliklerini, Firfêlê’deki etnik ve dini yaşantıyı, içinde yaşanmış birçok hikâyeyi akıcı bir üslupla anlatıyor…

“Medeniyetlerin Beşiği Fırfele” adlı kitabın yazarı Mehmet Emin Bozkuş, 1960 yılında Şırnak ili, İdil İlçesi, Ulak (Firfêlê) köyünde doğdu. İlkokulu Ulak köyünde, ortaokulu Hakkâri'de; liseyi Aydın ve Mardin'de okudu. Dicle Üniversitesi Siirt Eğitim Yüksekokulundan mezun oldu. Gümüşhane, Batman, Malatya ve Şırnak'ta sınıf öğretmenliği yaptı. Okul Müdürlüğü, HEM MÜdürlüğü, Milli Eğitim Şube Müdürlüğü, İdil ve Cizre İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü yaptı. Halen eğitim uzmanı olarak görev yapmaktadır. Evli ve dört çocuk babasıdır. Aynı zamanda bizlerinde köşe yazarlığı yaptığımız cizremgazetesi.com’da köşe yazarlığı yapmakla birlikte idilhaber.com.tr sitesinde de köşe yazarığı yapmaktadır.

Üç eylül pazar günü İdil’de kendisine misafir oldum. Yaptığı araştırmaları yakinen dinledim. Kitabı üzerinde uzun sohbetler yaptık. O arada daha dalından yeni koparmış olduğu meşhur İdil üzümlerini ve bal gibi incirleri bizlere ikram etti. Cizre’de Milli Eğitim Müdürlüğü yaptığı sırada önemli hizmetleri oldu. Tabi Mehmet Emin hocayı çocukluğumdan beri tanırım. Hatta bir bayram günü bizlere bayramlaşmaya ve rahmetli babaannemi ziyarete geldiğinde eğitim ve öğretim üzerine bana tavsiyelerde ve nasihatlerde bulundu ve söylediklerini hiç unutmam.

Cizre merkezi itibariyle başlı başına bir tarih abidesi olmakla birlikte bulunduğu coğrafya sahasında bu tarihin izleri bir bütünsellikle görülmektedir. Cizre’nin etrafındaki dağlarda, Finik Ören Yeri gibi tarih öncesi dönemlerden tutun buralarda diğer köylerdeki Asurlar gibi tarihte MÖ 24. yüzyılda ortaya çıkmış Mezopotamya'da yaşamış olan antik dönem medeniyetlerinin izlerini hala günümüzde görmek mümkün. Komşumuz olan İdil ilçesine bağlı Ulak (Firfêlê) köyü hem geçmişte hem de yakın zamanda yetiştirmiş olduğu önemli şahsiyetleriye çok önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle işin meraklıları hiç vakit kaybetmeden “Medeniyetlerin Beşiği Fırfele” adlı kitabı okumaları lazım.

“Medeniyetlerin Beşiği Fırfele” adlı kitapta neler mi var?

Firfêlê ve civarındaki kilise, cami, mağara evleri, kaya mezarları, su sarnıçları dikkat çeken kültürel varlıklardan söz edilir. Yazarımız anlatmış olduğu asırlar öncesi kalıntıların görsellerine de yer vererek bizleri daha da heyecanlandırıp meraklandırıyor. Hatta gidip o eserleri görme isteği uyandırıyor kitapta. Köyün içinin büyük bir kısmı ile batı tarafının hepsi kireç taşı ve kırmızı topraktan meydana geldiğini, köyün kuzeyinde hangi uygarlıklar tarafından yapıldığı bilinmeyen mağara evleri yekpare kayalar içine oyulmuş, mezarlar da yine yekpare kayalar oyularak yapılmış eserlerden bahsederek o dönemin mimari anlayışını gözler önüne seriyor. Firfêlê 'deki bilinmeyen mezarlıklar, mağara evleri ve kaya mezarlarının o dönemlerde yaşamış insanlara ait olduğu rivayet edilmektedir. Benim de en çok merak ettiğim kısımı sizlerle paylaşmak istiyorum zira bu kısımda Yeni Asur dönemi, M.Ö. ve 7. Yüzyıl Azak Girê Êlim Antik Kenti’nde bulunan mızraklı asker figürleri, boğa üzerinde kral figürü Stel-Bazalt yani yüksek kaliteli bazalt taşına nakşedilmiş asırlık taştan bahsedilir. Şuan bu figürlü asırlık taş Mardin arkeoloji ve etnografya müzesinde bulunmaktadır. Birkaç ay önce ben müzeye gidip bu taşı gördüm ve fotoğrafını çektim. Mardin müzesine girer girmez hemen avluda girişte sizi ilk bu büyük asırlık taş karşılamaktadır. Bozkuş hocamız bu kısmı kitabında şu şekilde aktarmaktadır. “Köyün doğu kısmı siyah bazalt taşı kayalıklarından oluşur. Bu mevkie 'Dêmik' denir. Oymak köyü sınırlarına giren Girê Elim'e kadar uzanan bozkır, Fırfele'ye ait mera ve otlaklardır. Diğer ismi Âlem Dağı olan yükselti volkaniktir. Büyüklerimizin anlattığına göre daha önceleri Âlem Dağında olan ve yüzlerine çizilmiş insan figürleri ve mızrak resimleriyle süslü üç büyük kaya taşı 1968 senesinde Mardin Müzesine taşınmıştır. Ve yazarımız Ulak (Firfêlê) köyü hakkında kitabında şu tespitlerde bulunuyor. “Yaptığım araştırmalar gösteriyor ki, Fırfele köyünün tarihi çok eskidir. Çünkü Kartmin köyüne beş kilometre uzaklıktaki Mor Gabriyel Manastırının kuruluş tarihi MS. 409'dur. 409'dan 1088'e kadar Turabidin bölgesi Mardin, Tell Mauzlath (Viranşehir), Dara (Mardin), Riç Ayno (Ceylanpınar), Nsibin (Nusaybin) ve Jazire'den (Cizre) oluşmaktaydı. İsimlerini saydığımız şehirler ve etraflarındaki halk Süryani bölgesinde yaşarlardı.”

Ayrıca yazar, gelenek ve görenekleriyle eski çağlardan günümüze kadar bir zaman tüneli gibi pek çok başlığa değiniyor. Kitaba aldığı başlıkları şöyle sıralayabiliriz: Fırfele'nin ilk Sakinleri ve Fırfele isminin Hikâyesi, Fırfele (Ulak) Köyünde Mevkiler, Fırfele Sakinleri, Köyde Yaşayan Aileler, Bavıkler, Fırfele Köyünün Başlıca Geçim Kaynakları, Fırfele'nin Yetiştirdiği Alimler, Fırfele Köyünde Arapça Eğitimi, Zêva Elim (Elım Ziyafeti) , Fırfele'de Düğünter, Fırfele'de Çocukluğumuz, Fırfele Çeşmesi (Kehni), Fırfele'de Kimlere Ait Olduğu Bilinmeyen İki Mezarlık, Fırfele'de Yaşanan Bazı Hatıralar.

Kitap bu kadim köyün önemli âlimlerinden Molla Abdullah Firfêlî ve Molla Süleyman’dan da söz eder. Zaten Molla Abdullah Firfêlî ilmiyle bölgeye nam salan büyük bir âlimdir. Birçok farklı yerde ilim tahsilini almakla birlikte icazetini meşhur Şeyh Sait Seyda (Şeyh Seyda) El Cezeri’den almıştır. Ve pek çok meşhur âlime ders vermiştir. Merak ettiğiniz dahasını, bütün yönleriyle ve gizemleriyle Firfêlê(Ulak) köyünü, araştırmacı yazar ve eğitimci sayın Mehmet Emin Bozkuş’un kaleminden genişletilmiş baskıyla “Hiçbişey” yayınlarından çıkan “Medeniyetlerin Beşiği Fırfele” adlı kitapta bulabilir, akıcı anlatımıyla bir solukta bitirebilirsiniz.

Bizleri evlerinde ağırlayan ve o kıymetli eseri kıymetli mürekkebiyle ismime imzalayıp bana hediye eden Baba dostu kıymetli büyüğüm sayın Mehmet Emin Bozkuş hocamı bu kıymetli eseri ve çalışmalarından ötürü tebrik ve takdir edip teşekkürlerimi sunarım.